Cmentarz rzymskokatolicki w Kole

---

Historia

Ustalenie precyzyjnej daty założenia cmentarza parafialnego w Kole nastręcza wielu trudności. W 1540 roku, zgodnie z dekretem arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Latalskiego, do kościoła parafialnego przyłączono drewnianą świątynię ku czci Świętego Wawrzyńca, usytuowaną przy trasie prowadzącej do Kościelca. Uznawana jest ona za miejsce dawnych nabożeństw odprawianych przez kolskich mansjonarzy. Nie dysponujemy jednak informacjami dotyczącymi daty jej wybudowania ani nazwiska fundatora. W 1606 roku nuncjusz apostolski Klaudiusz Rangoni przekazał odpusty dla kaplicy oraz pozwolił na organizację procesji w wyznaczone święta. Z kolei z wizytacji kanonicznej z 1608 roku wynika, że świątynia miała wymiary: chór główny o szerokości 15 łokci i długości 20 łokci, oraz chór mniejszy, mający 10 łokci szerokości i 12 łokci długości. W kaplicy znajdował się jeden niekonsekrowany ołtarz, nad którym wisiały obrazy, a wszystkie niezbędne akcesoria do odprawiania mszy przynoszono z kościoła parafialnego.

W dokumentach wizytacji z lat 1790-1791 pojawia się bardziej szczegółowy opis tego kościoła. Wewnątrz znajdowały się trzy ołtarze: w głównym umieszczono obrazy św. Wawrzyńca i św. Józefa, w świątyni od strony Ewangelii pojawił się obraz Matki Boskiej, a w trzecim, ulokowanym od strony Epistoły, zobaczyć można było wizerunek św. Franciszka Serafickiego. Do zakrystii prowadziły drzwi zamocowane na drewnianym stelażu obitym blachą. Po stronie Epistoły stała drewniana ambona, a w budowli znajdował się również niewielki chórek, wsparcie dla którego stanowiły dwa słupy. Wyposażenie kaplicy obejmowało sześć drewnianych ławek. Blisko niej ulokowany był dom, w którym mieszkali eremici. Pamiątka poświęcenia tej świątyni obchodzona była w pierwszą niedzielę po święcie św. Bartłomieja (24 sierpnia).

Po drugim rozbiorze Polski, Koło znalazło się w zaborze pruskim. Wprowadzono nowe przepisy sanitarno-porządkowe, które zabraniały pochówków w okolicy kościoła. W związku z tym cmentarz Świętego Wawrzyńca stał się cmentarzem parafialnym. Z uwagi na trudności finansowe, kolscy proboszczowie nie byli w stanie utrzymać w należytym stanie ani kościoła, ani cmentarza.

W 1809 roku burmistrz Żychliński zażądał od proboszcza Marcina Szremowicza wydania kluczy do kościoła św. Wawrzyńca, który miał zostać wykorzystany jako magazyn siana. Władze miasta ponownie próbowały pozyskać klucze w 1813 roku. Około 1811 roku zaprzestano odprawiania nabożeństw w zatopionym już kościołku, a najprawdopodobniej jeszcze przed 1827 rokiem został on rozebrany.

W XIX wieku cmentarz ulegał rozbudowie, a obok zwykłych parafian zaczęto tam grzebać kapłanów, osoby konsekrowane, powstańców, burmistrzów oraz członków władz miejskich, a także innych zasłużonych członków społeczności lokalnej. W 1874 roku, za probostwa księdza kanonika Ignacego Górskiego, cmentarz został otoczony parkanem. Zaś z inicjatywy kolejnego proboszcza, księdza kanonika Edwarda Narkiewicza, ukończono budowę nowej neogotyckiej kaplicy cmentarnej pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, która została poświęcona 9 sierpnia 1908 roku.

2 września 1939 roku miało miejsce tragiczne zdarzenie – samoloty niemieckie zbombardowały dworzec kolejowy w Kole, gdzie znajdował się pociąg ewakuacyjny z ludnością polską z Krotoszyna, Leszna i Jarocina. W wyniku tego nalotu zginęło ponad 200 osób, a ofiary pochowano na cmentarzu w zbiorowej mogile. W trakcie II wojny światowej w grobowcach na tym cmentarzu ukrywano broń, zakazane dla Polaków rowery, a także ludzi szukających schronienia przed przemocą okupanta.

Czas okupacji przyniósł również uszkodzenie kaplicy cmentarnej, ale już w 1946 roku przeprowadzono jej pełną restaurację. 29 maja tegoż roku, pod parkanem cmentarnym, rozstrzelany został podporucznik Zygmunt Wawrzyniak ps. „Sęp”, partyzant antykomunistyczny oraz dowódca grupy działającej w powiecie kolskim. W końcu lat 60. XX wieku, z inicjatywy ks. Serafina Opałko, cały kompleks kaplicy przeszedł generalny remont. Od 1997 roku podjęto poważne prace remontowe na cmentarzu, obejmujące brukowanie alejek oraz konserwację ogrodzenia cmentarza. W 2013 roku wymieniono dach i wieżę kaplicy cmentarnej, a 2 września 2014 roku odsłonięto nowy pomnik upamiętniający ofiary nalotu z 1939 roku.

W cmentarnych mogiłach spoczywają m.in.:

• Kazimierz Unrug (1863) – bliski współpracownik pułkownika Edmunda Taczanowskiego, dowódcy powstańczych oddziałów z Wielkopolski,
• ks. kanonik Ignacy Górski (1887) – proboszcz kolski,
• ks. kanonik Edward Narkiewicz (1911) – proboszcz kolski, budowniczy kaplicy cmentarnej,
• ks. kanonik Wojciech Gniazdowski (1929) – proboszcz kolski,
• Henryk Fiałkowski (1929) – lekarz i działacz społeczny,
• Władysław Klimaszewski (1929) – burmistrz Koła, działacz społeczny i niepodległościowy,
• Czesław Freudenreich (1939) – kolski społecznik, grób symboliczny,
• Zygmunt Wawrzyniak ps. „Sęp” (1946, ekshumacja i ponowny pochówek w 2016) – podporucznik Armii Krajowej, partyzant antykomunistyczny,
• Piotr Wojciechowski (1948) – burmistrz Koła, farmaceuta,
• Leonard Zuchowicz (1951) – wieloletni kolski lekarz ginekolog,
• ks. kanonik Stanisław Śmietanko (1952) – proboszcz kolski,
• Kazimierz Bigda (1962) – wojskowy i urzędnik, kawaler Orderu Virtuti Militari,
• Franciszek Popielewski (1970) – powstaniec wielkopolski, kawaler Orderu Virtuti Militari,
• Leszek Głowiński (1971) – dziennikarz,
• Bernard Draheim (1972) – lekarz i działacz społeczny,
• Bernard Busza (1980) – chirurg i podporucznik WP,
• Jan Oliskiewicz (1984) – działacz komunistyczny, poseł na Sejm PRL,
• ks. prałat Serafin Opałko (1986) – podpułkownik Wojska Polskiego, kapelan Armii Krajowej, żołnierz powstania warszawskiego, proboszcz kolski, kawaler Orderu Virtuti Militari,
• Wiktor Graczyk (1986) – działacz związkowy, burmistrz Koła, przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Kole,
• Ryszard Malczewski (1986) – pilot wojskowy, kawaler Orderu Virtuti Militari,
• Bohdan Hellich (1991) – aptekarz, działacz niepodległościowy,
• Stanisław Wilk (1991) – działacz związkowy i komunistyczny, I sekretarz Komitetu Miejskiego PZPR w Kole,
• Jacek Bąkowski (1995) – lekarz pediatra i podróżnik,
• Józef Stanisław Mujta (2015) – regionalista, historyk i nauczyciel.

Ten temat jest ściśle związany z kategorią: Pochowani na cmentarzu rzymskokatolickim w Kole.

Stan obecny

Kolska nekropolia została zaprojektowana w formie prostokątnej, a jej układ charakteryzuje regularne połączenie alejek krzyżujących się ze sobą. Większość mogił oraz nagrobków usytuowana jest wzdłuż osi północ-południe. Większość z tych nagrobków pochodzi z lat powojennych i, niestety, nie ma większej wartości historyczno-artystycznej. Niemniej jednak kilkadziesiąt obiektów z drugiej połowy XIX wieku oraz pierwszej połowy XX wieku przetrwało do dnia dzisiejszego.

Większość z tych cennych nagrobków można odnaleźć przy alejce, która prowadzi od głównej bramy, oraz w sąsiednich, prostopadłych do niej alejkach, wzdłuż południowej granicy cmentarza. Interesującym obiektem jest najstarszy pochówek z datą 1866 roku, który znajduje się przy alejce prowadzącej od bramy w kierunku północnym, po jej wschodniej stronie. Jest to płyta nagrobna z piaskowca poświęcona Augustowi Maciejowskiemu, który był burmistrzem Koła.

Wśród obiektów grobowych z I połowy XX wieku zauważa się znaczną różnorodność w ich charakterze i stylach. Te, które powstały na początku stulecia, stylistycznie odwołują się do form z XIX wieku, co sprawia, że są one ciekawe pod kątem historycznym.

Dodatkowo, na tym cmentarzu spoczywa rodzina Freudenreichów, znana z prowadzenia Fabryki Fajansu w Kole. Była to najstarsza fabryka fajansu, która funkcjonowała wówczas w Polsce. Informacje o wybitnych osobistościach pochowanych na tym cmentarzu można znaleźć na tablicy umieszczonej przy głównej bramie.

Cmentarz zajmuje obszar o powierzchni 3,46 hektara. Jego właścicielem jest Kuria Diecezjalna we Włocławku, natomiast użytkownikiem parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Kole.

Warto również wspomnieć, że w Kole istnieje drugi cmentarz – komunalny, który znajduje się 3 km od centrum miasta, w miejscowości Leśnica, tuż przy drodze prowadzącej do Grzegorzewa.

---

Oceń: Cmentarz rzymskokatolicki w Kole

---